Modern(leşmiş) okur-yazarların katı reflekslerinin aksine Hilmi Yavuz şiirsel-düşünsel serüveninin başından beri çokyönlü okumalarıyla kendine özgü bir yol üzerinde yürüyerek özellikle tasavvuf irfanından devşirdiği birikimi ve inşa ettiği duyarlılığı hem şiiri hem de düzyazıları açısından temel bir kaynak haline getirmiştir. İslam'ın Zihin Tarihi de şiirden felsefeye tasavvuf irfanından siyasete geniş bir ilgi alanına ilişkin tecessüsünü dersleriyle söyleşileriyle ve yazılı tanıklıklarıyla dile getiren Hilmi Yavuz'un İslam üzerine yazdığı makalelerden oluşuyor. İslam'ı; Türklük felsefe tasavvuf siyaset bilim medeniyet Oryantalizm ve aktüel olaylar çerçevesinde çok katmanlı bir analize tâbi tutan Yavuz; derinlikli okumaları ve birikimiyle okura İslam'ın zihin tarihinin haritasını sunuyor. Bir Müslüman Aydının İslam Üzerine Düşünceleri alt başlığını taşıyan kitap; İslam'ın sosyal bilimlerle gelenekle ve güncelle olan ilişkisini Hilmi Yavuz'un billurlaşmış üslubu ve birikimi çerçevesinde bir araya getiriyor.

Türk Müslümanlığının mezhepler tarihine uzanan kompleks yapısından Gazali'nin İslam kelamı ve felsefe tarihindeki konumuna; akıl-doğa-vahiy üçgeninde gelişen din ve rasyonalite çözümlemelerinden felsefeyle ilahiyatın çarpıştığı Çifte Hakikat doktrinine; tasavvuf ve mana âleminden nefs terbiyesinin Yunan felsefesindeki karşılığına; siyaset/reform/demokrasi gibi kavramların İslam çerçevesinde yorumlanışından "İslam terakkiye mâni midir?" sorununa; İslam medeniyetinin ışığında Türkiye'de ve dünyada gelişen oryantalist söylem eleştirisinden türban/Ateizm/Kur'an'ın profanlaştırılması/kamusal alan gibi birçok güncel konu İslam'ın Zihin Tarihi'nde bir araya geliyor. Hilmi Yavuz'un yazılarında temel bir kategori olarak yer alan evrensellik onu hem modern düşüncenin kurucularının akrabası kılıyor; hem de İslam'ın doğasına özgü olanı düşünme ve din ilişkileri bağlamında söz konusu edinilenleri yakalamasına imkân sağlıyor. Yavuz'un yalnızca konuları derinlemesine bir analize tâbi tutmak ve eleştirmekle kalmayıp mevcut sorun ve konulara yeni çözümler ve yaklaşımlar geliştirmesi okur önünde yeni ufuklar açıyor.