İzharul Esrar "izhâr" adıyla meşhur olan bu kitap tıpkı Avâmil kitabı gibi Amil Mâmûl ve İrâb olmak üzere üç baba (ana bölüme) ayrılmıştır. Musannif Hazretleri bu eserinde; nahiv ilminin mühim meselelerini kısa bir şekilde beyan etmiş meselelerin teferruatına değinmemiş ve Nahiv âlimlerinin ihtilafa düştükleri noktalan zikretmemiştir. İzhar kitabının bu hususiyetlerinden dolayı denilebilir ki; Nahiv ilmini öğrenmek isteyen bir kişi İzhar kitabında zikredilen meseleleri güzelce anlayıp metnini ezberlerse Nahiv ilminin hulâsasını (özünü) elde etmiş olur. Bu sebeple izhar kitabı ilim çevrelerinde büyük bir hüsnü kabule mazhar olmuş asırlarca medreselerde ders kitabı olarak okutulmuş ve İzhar kitabından istifadeyi kolaylaştırmak için bir çok âlim tarafından İzhar kitabı üzerine şerhler haşiyeler mu'ribler yazılmış yine bir çok âlim tarafından bu eser Türkçeye terceme edilmiştir. İncelediğiniz "İzhar Mefhumu" adlı bu mütevazı eser de günümüzdeki talebe-i ulûmun izhar kitabının meselelerini anlamalarını kolaylaştırmak ve böylece nahiv ilmini tahsil etmelerine yardımcı olmak gayesi ile hazırlanmıştır. Bu maksatla İzhar Mefhumu'nda şöyle bir üslup takip edilmiştir: İzhar metninin izahına başlamadan önce ilk olarak nahiv ilminin tarifi mevzuu ve gayesi beyan edilmiş daha sonra da kelime ve lâfız gibi bir takım temel nahiv ıstılahlarının tarifleri zikredilip izah edilmiştir. izhar metninin tamamının kırık mânâsı (kelime kelime tercemesi) verilmiştir izhar metninin ayırt edilebilmesi için metin koyu olarak yazılmış diğer Arapça ibareler ise açık olarak yazılmıştır. İzhar metninin kelime kelime tercemesi yapılırken metinde takdir var ise gerekli görülen yerlerde bu takdir izah edilmiştir. İzhar kitabındaki konuların birbirlerinden kolayca ayırt edilebilmeleri için uygun görülen yerlere ana başlıklar ve ara başlıklar konularak kitabın tamamı başlıklı hale getirilmiştir İzhar metninde bir kısmı zikredilmiş olan beyitlerin tamamı zikredilmiş ve hangi şaire ait olduğu belirtilmiştir. Metinde veya mefhumda zikredilmiş olan bütün beyitlerin kelime kelime tercemeleri yazılmıştır. Besmele-i şerife gibi kendilerine mahsus halleri olan ve nahiv ilmini öğrenmek isteyen herkesin bilmesi elzem olan terkipler tafsilatlı olarak izah edilmiştir. İzhar metninde veya mefhumda misal olarak zikredilen terkiplerin âyet-i celilelerin ve şiirlerin bir çoğunun terkip tahlilleri verilerek izahları yapılmıştır. İzhar metnine ait bazı nükteler (incelikler) zikredilmiştir. Musannif Hazretlerinin görüşünün daha iyi anlaşılabilmesi için bir çok yerde Musannifin İmtihân'ul-Ezkiyâ adlı kitabından nakiller yapılmıştır. İzhar metninde Nahiv ulemasının ihtilaflarına değinilmemiş ise de nahiv âlimlerinin ihtilaf ettikleri meselelerde konunun daha iyi anlaşılabilmesi için Musannifin tercih ettiği görüş ile beraber diğer görüşler de İzhar Mefhumu'nda mümkün mertebe zikredilmiştir. İzhar metninde zikredilmeyen fakat nahiv ilmini öğrenmek isteyen kişiler için faideli olan bazı meseleler mefhumda zikredilmiştir. "İzhar Mefhumu" adlı bu eser on yılı mütecaviz uzun ve titiz bir çalışmanın mahsulü olup bir çok kaynak eserden faydalanılarak hazırlanmıştır.
Bu eserlerin başlıcaları şunlardır:
1- İzhar şerhleri; Netâic'ül-Efkâr Feth'ul-Esrâr Eyyûbî Niyâzî ve Zeynîzâdenin Mu'ribi.
2- Matbu olmayıp yazma nüshaları kütüphanelerde mevcut olan bazı İzhar şerhlerinden de zaman zaman yararlanılmıştır.
3- Kâfiye ve şerhleri Molla Cami ile Razî.
4- Mufassal ve şerhi Izâh'ul-Mufassal.
5- Muğni'l-Lebîb ve haşiyeleri; Demâmeynî Şümünnî ve Düsûkî.
5- Teshil.
6- Elfiyye ve şerhleri; Eşmûnî îbn-i Akîl ve Tavzih ile bunların haşiyeleri; Sabbân Hudarî ve Tasrîh.
7- Hem'ul-Hevâmi'
Yüce Rabbimizden; Habibi Muhammed Mustafa sallallâhu aleyhi vesellem'i vesile kılarak bu amelimizi kabul buyurmasını ve bu eser ile Arapçayı öğrenmek isteyen kardeşlerimizi faidelendirmesini niyaz ediyoruz. Amin...

Şaban SADOĞLU