Tarih felsefesi; tarihsel olayların akışı üzerinde düşünme tarihsel bilginin ve tarihsel düşünüşün kendine özgü doğasını aydınlatma çabasını içerir. Tarihsel bilginin doğasını bilim nesnellik tarihsel gerçeklik tarihsel bilginin imkanı gibi boyutlarıyla irdeleyen eleştirel tarih felsefesi ile dünya tarihinin işleyişini ve 'Tarih ne içindir' e anlam bulmaya çalışan spekülatif/yorumsal tarih felsefesi insanlığa tarih bilinci kazandırmada öncülük etmiş ve etmeye de devam edecektir. İslâm tarihi açısından düşünüldüğünde; Kur'an'ın insanlık tarihinden verdiği örneklerle oluşturduğu tarih bilinci ve hakikatin peşinde olma yönündeki rehberliği Müslüman bilginlerde güçlü bir farkındalık yaratmış bu farkındalık da onları derinlikli tarih çalışmalarına yönlendirmiştir. Tarihsel gerçekliğin ışığında oluşan tarih bilinci; içinde bulunulan koşullarda neyin kalıcı neyin geçici olduğunu belirginleştiren boyutuyla tarihsel perspektif kazandırmakta böylece insanın bilişsel özgürlüğüne eleştirel zihniyete ve insanı tanımaya işlevsel bir katkı sunmaktadır. Kitap; tarihsel gerçekliğe uygun bir geçmiş imgesi inşa etmede önemli rolü olan tarihin doğası ve tarihin belirleyicilerine ilişkin farklı düşünce ve yaklaşımların tarihsel analizini yaparak tarih felsefesinin epistemolojisine bir nebze de olsa katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda kitapta tarihsel bilginin doğası bunun yanı sıra tarihin işleyişine yönelik tarih kuramları ve tarihin temel belirleyicilerine ilişkin bilgiler tezantitez bağlamında ve eleştirel yaklaşımlar ışığında irdelenmiş ele alınan konular İslâm tarihinden somut örneklerle ilintilendirilmiştir.