ET-TELHIS ŞERHU KITABI'L İMAN MIN SAHIHI'L BUHÂRÎ
Bu kitap İmam Nevevî'nin hayatının son zamanlarında yazdığı kitaplardan
biridir. Bu kitabı tamamlayamadan vefat etmiştir. Kitap için önemli
ve kısa bir mukaddime yazmıştır. Buhârî' nin 'Camiu's Sahih' kitabını
öğrenmek isteyen her talebenin bu mukaddimeden yararlanması gerekir.
Mukaddimede değindiği konular şunlardır;
1- 'Câmiu's Sahîh'i bizlere aktaran raviler hakkında konuştu. Ancak
tüm ravilere değinmedi. Sadece meşhur olan ravilere değindi. Burada geçenler
de Muhammed bin Yusuf el-Firebrî'nin rivayetidir. İmam Buhârî'nin
'Câmiu's Sahîh' kitabını nakleden başka hiç kimseyi zikretmedi.
2- 'Câmiu's Sahîh'i Muhammed bin Yusuf el-Firebrî'den bizlere aktaran
yedi ravi hakkında konuşmuştur.
3- Şâm beldesinde bu kitabı kendileri aracılığıyla rivayet edildiği senedte
bulunan raviler hakkında konuştu. Bu sened sırayla şöyle ilerlemektedir;
Ebû'l Vakt es-Siczî Dâvûdî Hammûyî Firebrî.
4- İmam Buhârî'nin hayatını kısa bir şekilde yazdı. Bu hayat
hikâyesinde sadece önemli olan şeyleri anlattı. İmam Buhârî'nin ismi nesebi
künyesi doğumu kendisinin hocalarının ve kendisinden hadis alan
talebelerinin başından geçen bazı önemli olaylar gibi... Bunları senedsiz
bir şekilde aktardı. Halbuki yanında bu olaylara dair senedler mevcuttu.
5- Kitabın isminin "Sahîh-u'l Buhârî" olması hakkında bir açıklamada
bulundu. İçeriği ile ilgili bilgiler nakletti. Yazılma sebebini hadisleri
nasıl topladığını ve kitabı nasıl yazdığını burada açıklmıştır.
6- 'Câmiu's Sahîh'te bulunan hadis sayısı hakkında konuştu. Bu hadislerin
toplam sayısı 7.275'tir. Eğer tekrar olanlar çıkarılırsa 4.000 hadis kalır.
Bu hususta Hammûyî hakkında gelen bir rivayet vardır. Bu rivayete
göre Hâfız Zehebi şöyle söylemiştir: "Hammûyî'nin küçük bir kitabı
vardır. İçerisinde 'Sahîh-u'l Buhârî'de bulunan babları (konu başlıkları)
nı saymıştır. Bununla birlikte her babta olan hadis sayısını da yazmıştır.
Muhyiddin İmam Nevevî 'Sahîh-u'l Buhârî'ye yapmış olduğu şerhin başında
bunu nakletmiştir."
İbni Hacer "Hedyu's Sari"de İmam Nevevî'yi bu konuda eleştirerek
şöyle söylemiştir: "Benim bu miktarı zikretmemin sebebi; muhaddislerden
ve muhaddis olmayanlardan çoğu önceki âlimlerin sözlerini onların peşinden
giderek hiç araştırmadan alıyorlar. Aksine onun doğru ve sağlam
olduğunu düşünerek hiçbir ihtilaf yokmuş gibi alıyorlar. Kitabın başında
'Câmiu's Sahîh'te geçen konu başlıklarını sayma hususunda henüz kitabın
başında hata yapmaktan daha açık bir hata yoktur."
7- Câmiu's Sahîh'te bulunan hadislerin farklı konu başlıkları altında
tekrar etmesinin arkasındaki faydayı açıklamıştır.
8- İmam Buhârî'nin hocalarını beş ayrı tabakaya ayırmıştır. Bu hususta
Hâfız Ebû'l Fadl el-Makdisî'nin peşinden gitmiştir.
9- İmam Buhârî'nin sahip olduğu değer ve dereceye işaret eden birtakım
hikâyeler aktarmıştır.
10- Kendisiyle İmam Buhârî arasında bulunan ravilerin isimlerine dikkat
çekmiş ve hayatlarına değinmiştir. Bunlar; Firebrî Hammûyî Ebû'l
Vakt ve ez-Zübeydi'dir. İmam Nevevî'nin hocası ise; Ebû Muhammed
Abdurrahman bin Muhammed bin Ahmed bin Muhammed bin Kudâme
el-Makdisî'dir.
Tüm bunların ardından hadis usulü ile alakalı yirmi konuya değinmiştir;
1- Bir raviyi cerh etmenin15 ancak açık bir beyan ile olacağı söylenmiştir.
2- Darekutnî'ye İmam Müslîm'in kitabı için yazdığı Müstedrek16 hususunda
yöneltilen eleştirilere değinmiştir. Hâfız İbni Hacer de bu hususta
İmam Nevevî'ye birtakım eleştiriler de bulunmuştur.
3- Hadis çeşitlerini açıklamıştır. Merfû'17 Mevkuf18 Maktû''19 Munkatı'
20 ve Mürsel21 gibi...
4- Senedin Muttasıl22 veya Munkatı'23 olması hususundaki ihtilafları
zikretmiştir.
5- Sika yani güvenilir ravilerin diğer rivayetlerden fazla olarak rivayet
ettiği kısım hususundaki meseleleri de açıklamıştır.
6- Sahabenin "Biz böyle emrolunduk..." "Biz bundan nehyolunduk..."
gibi ifadeleri ve hükümlerini açıklamıştır.
7- Muan'an hadisi24 açıklamıştır.
8- Tedlis25 ve kısımlarını da açıklamıştır.
9- Sikaların karıştırmalarını da açıklamıştır.
10- İtibar Mutâbaat ve Şahid26 arama hususunu da açıklamıştır.
11- "Sahabe kendisi hakkında bir söz söylemiş kimse ona muhalefet
etmemiş ve bu söz yayılmamış ise bu icma olur mu olmaz mı?" Sorusuna
cevap vermeye çalışmıştır.
12- "Zayıf hadisler ile amel edilir mi edilmez mi?" sorusuna da cevap
bulmaya çalışmıştır.
13- "Zayıf hadisleri naklederken kullanılması gereken ifadeler nelerdir?"
sorusuna da cevap aramıştır.
14- İmam Buhârî'nin konuyu tanıtmak için verdiği hadislerin hükümleri
hakkında da konuşmuştur.
15- Mana ile hadis rivayet etme hususunu da burada zikretmiştir.
16- Rivayetin aslında "Nebî" geçmesine rağmen "Rasûlullah" demenin
veya "Rasûlullah" geçmesine rağmen "Nebî" demenin hükmünü de
açıklamıştır.
17- Hocası olmayan birinin nesebi hususunda ziyade yapmak veya
fazladan bir sıfat eklemenin hükmünü de açıklamıştır.
18- Hadis metninin bir kısmını diğer kısmının önüne geçirmek hususunda
da konuşmuştur.
19- Sahabe ve tabiînin tarifini yapmıştır.
Bu konuları zikrettikten sonra son bir konuya daha değinmiştir. Bu konunun
en önemli konu olduğunu ve bu kitabı şerh etmesinin asıl maksadı olduğunu
söylemiştir. Bu konu Sahihayn'da tekrar edilen isimleri kural altına almaktır.
Bu isimler birbirine benzemektedir. Bu konuyu birtakım nesep isimleri
zikrederek nihayete erdirmiştir. Burada toplam yedi nesep ismi zikretmiştir.
Kitabı Yazma sebebi
İmam Nevevî bu kitabı yazmasının sebebini açıklayarak şöyle söylemiştir:
"Şunu bil ki zikrettiğimiz bu konular ve daha önce açıkladığımız
teşvikler ancak tam anlamıyla hadis ilmi ile meşgul olan kimseler içindir.
Hadis ilmini sadece okuyan dinleyen ve bu ilmi öğrenmek için hiçbir çaba
sarf etmeyen kimseler için değil..."
"Hadis hususunda yazılan kitapların en sahih olanı hatta bütün ilimler
hususunda yazılan kitapların en sahih olanı peşlerinden gidilen iki
imamın yazdığı Sahihayn'dır.
1- Ebû Abdullah Muhammed bin İsmâîl el-Buhârî
2- Ebû'l Hüseyin Müslîm bin el-Haccâc bin Müslîm el-Kuşeyri
Bu iki kitabın bir benzeri yoktur. Bu sebeple bu iki kitabı şerh etme
hususunda özen göstermek gerekir. Bu iki kitabın faydaları çok fazladır.
Metinleri ve senedlerinden birçok ince ve güzel ilim çıkarılabilir. Bu hususta
apaçık deliller ve burhanlar mevcuttur."
Sahîh-u Müslîm
Açık ifadeler ile eşsiz bilgileri içerisinde barındıran uzunca bir şerh
kaleme aldım. Ben bu şerhi Allah'ın yardımı ve inayetiyle tamamlamak
için yazmaya devam ediyorum.
Sahîh-u Buhârî
Ben bu şerhi yazmadan önce istihare namazı kıldım. Yüce Allah
(cc)'tan bu hususta benim için hayırlı olanı göstermesi için dua ettim. Bu
kitap birçok bilgiyi kaçıran çok kısa bir kitap da olmayacak okuyan kişileri
aşırı şekilde sıkan çok uzun bir kitap da olmayacaktır.
Geniş kitaplar hususunda himmetler zayıflamamış ve istekler azalmamış
olsaydı yüz ciltten fazla olacak bir şerh yazardım ve bu şerhin
içerisinde fazlalıklar ve can sıkıcı tekrarlar olmazdı. Tam tersine içerisinde
birçok fayda ve gizli birçok bilgi bulunurdu. Ancak ben orta seviyede
ilerlemek ve çok fazla uzatmaktan korunmak istedim. Hal ve durumların
geneli için kısa bir kitap yazmanın daha uygun olacağını düşündüm."
İmam Nevevî bunun öncesinde hadis ilmini övmüştür. Hadis ilmi ile
meşgul olan bir kişinin çok yüce bir mertebeye sahip olduğunu söylemiştir.
Ardından da bu ilmin önemine işaret etmiştir.
Kitaptaki Metodu
İmam Nevevî bu kitabı yazma sebebini açıkladığı gibi kitaptaki metodunu
da açıklamış ve şöyle söylemiştir:
Bu kitapta inşâAllah eşsiz konular kaleme alacağım. Bunları şöyle sıralayabiliriz;
a) Asıl olan ve fer'i olan bazı konular
b) Edepler
c) Zühd hayatına dair işaretler
d) Şer'î kaidelerin asıllarının nefis olmasının beyanı
e) Lafızların manalarının lügat açısından açıklanması
f) Ravi isimleri
g) Problemli olan bazı konuların açıklanması
h) Künye sahibi kişilerin babalarının isimleri ile meşhur olmuş kişileri
ve müphem bırakılmış olan isimlerinin açıklanması
i) Bazı ravilerin hallerine dair ince bilgiler ve bazı vakitlerde zikredilen
kişilerin hayatlarına dair bazı bilgiler
j) Metin ve sened açısından hadis usulü ilminde gizli kalmış faydalı
bilgilerin ortaya çıkarılması
k) Mutelif ve muhtelif27 isimlerin kural altına alınması
l) Ayete yüzeysel olarak bakıldığında çelişiyor gibi gözüken veya hadis
ve fıkıh ilmini bilmeyen kimselere göre çelişmiş gibi gözüken hadisleri
birbirine uygun hale getirmek
m) Hadis ilminde bulunan pratiğe dair bazı meseleler. Örneğin diyeceğim
ki; "Bu hadisten şöyle şöyle faydalar elde edilebilir." Bunu söylerken
de edebi bir dil kullanacağım. Lafı çok fazla uzatmadan meramımı anlatmaya
ve hadiste geçen ifadeleri açıklamaya çalışacağım.
n) Hadis isim lügatte bulunan bir lafız veya diğer bazı şeyler tekrar
ettiği zaman bu şeylerin açıklamasını ilk şeyde açıklayacağım. Tekrar edildiği
yerde de: "Geçmiş konulardan olan falan konuda bunun açıklaması
geçmiştir." diyeceğim. Bazen önceki kelam ile bağlantı olsun diye veya
başka bir sebepten dolayı açıklamasını tekrar yapacağım.
o) Kitabın başında bir mukaddime yazacağım. Bu mukaddime kendisiyle
faydalanacak ve ince şeylerin peşine düşen bütün talebelerin kendisine
ihtiyaç duyacağı bir mukaddime olacak.