Milli Mücadele'nin başkumandanı ve cumhuriyetin banisi Mustafa Kemal Paşa yakın tarihimizin önde gelen şahsiyetlerindedir. Çanakkale savaşlarından sonra Osmanlı-Rus muharebelerine katılmak üzere 1916-1917 yıllarında Kafkas Cephesinde görevlendirilen Mustafa Kemal Paşa Diyarbakır'da önce 16. Kolordu Komutanlığına  ardından 2. Ordu Komutanlığına atanmıştır. Mustafa Kemal Paşa Diyarbakır'a geldiği 27 Mart 1916 tarihinden Diyarbakır'dan ayrıldığı 10 Temmuz 1917 tarihine kadar çok önemli görevler yapmıştır. Toplam 15.5 ay Diyarbakır'da görev yapan Mustafa Kemal Paşa bölgenin kaderinin şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bu süreçte Diyarbakır ve çevresindeki birçok yerleşim merkezi ve cephelerde incelemelerde ve denetlemelerde bulunmuştur. Rus saldırılarına karşı savunma mekanizmalarını hazırlamış birlikleri konuşlandırmış ve harekâtları düzenlemiştir. Yönettiği Oğnut (Göynük) Çapakçur Kulp Muş ve Bitlis muharebelerinde önemli görevler ifa etmiştir. Milli Mücadele'yi yürüteceği kurmay heyet ile ilk defa bu kadar yakın olmuş onlarla teşriki mesai etmiştir. Bölge halkını yakından tanımış aşiret reisleri din adamları ve toplumun önde gelenleri ile yakın dostluklar kurmuştur. Bu vesile ile devletin yanında ve karşısında yer alan şahısları ve aşiretleri yakından tanımıştır. Bölgenin coğrafi sosyolojik ve kültürel yapısı hakkında gözlemlerde bulunmuştur. Mustafa Kemal Paşa'nın bu yıllarda bölgede edindiği izlenimler ve tesis ettiği ilişkiler Milli Mücadele döneminde olumlu yönde etkili olacaktır. Bu çalışma ile karamsarlık ve atalet ile inanç ve mücadelenin atbaşı gittiği bu süreçte Rus-Ermeni işgaline maruz kalan bölgelerden batıdaki şehirlere akan muhacirlerin maruz kaldığı sıkıntılar bölgedeki şehirlerin ve cephelerin vaziyeti ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu nedenle çalışmanın Mustafa Kemal Paşa'nın 1916-1917 yılları arasındaki hayatı ile Birinci Dünya Savaşı esnasında bölge tarihinin aydınlatılmasına önemli katkı sunacağı inancındayız.