MUKADDEME:

BİRİNCİ MAKALE (Unsuru'l-Hakikat)

Birinci Mukaddeme: Kur'ân'ın esas maksatları sayılmakta ve bu maksatlardan ayrı olan ay güneş yıldızlar gibi kâinatla alâkalı bahislerin Kur'ân'da ne gibi gayelerle zikredildiği anlatılmaktadır.

İkinci Mukaddeme: İnsanların maddî bilgilerinde telâhuk-u efkâr ve tedricî tecrübeler sayesinde bir meylü't-terakki olduğu izah edilmekte; ayrıca maddî ilimlerle mânevî ilimler arasındaki fark ortaya konmaktadır.

Üçüncü Mukaddeme: İsrailiyat ve Yunan felsefesinin bir kısmının bazı İslâmî ilimlerin içine nasıl girdiği ve din süsüyle görünerek fikirleri nasıl ihtilale verdiği gayet mânidar bir şekilde tahlil edilmiştir.

Dördüncü Mukaddeme: Şöhretin insanın malı olmayan şeyi insana nasıl mal ettiği; bu yüzden de ne gibi hurâfât kapıları açıldığı etraflıca izah edilmektedir.

Beşinci Mukaddeme: Mecaz ve teşbihlerin zamanla hakikate inkılap edip hurâfâta nasıl kapı açtığı ve bunun sebepleri beyan edilmektedir.

Altıncı Mukaddeme: Tefsirde zikredilen her bir meselenin ve malûmatın tefsirden olması lâzım gelmediği; bir tefsir kitabında tefsir veya âyetin asıl mânâsından başka sair fenlere ait bazı meselelerin de olabileceği o fenlere ait malûmatın yanlış olmasının âyetin veya tefsirin yanlışlığına delil sayılamayacağı izah edilmektedir.

Yedinci Mukaddeme: İnsanların muzır seciyelerinden olan tezayüd mücazefe ve mübalağa meyilleri ve bu meyillerin ne gibi zararlara sebep olduğu beyan edilmektedir.

Sekizinci Mukaddeme: Müellifin ifadesiyle "Her kemâli mahveden ye'si öldürmek ve her saadetin mâyesi olan ümidi canlandırmak" için yazılmıştır. Mazinin insanları ile hâl ve istikbalin insanlarının mukayesesi yapılmaktadır.

Dokuzuncu Mukaddeme: Hilkat-ı âlemde maksud-u bizzat ve galib-i mutlak yalnız hüsün hayır hak ve kemâl olduğu; şer ve kubh ve batılın ise tebeiyye ve mağlube oldukları hakka galip gelseler bile muvakkat olduğu anlatılmaktadır.

Onuncu Mukaddeme: Mütekellimin söylediği sözünde muaheze edilip edilemeyeceği noktaların neler olduğu anlatılmaktadır.