Bu çalışmada Elmalı'da doğup yetişmiş olan Halvetiyye erkânına mensup Vâhib Ümmî'nin hayatı ve bilinen tek eseri Dîvân-ı İlahiyatı ele alınmıştır.
Bu araştırmamızın en önemli kaynağı tabiatıyla Vâhib Ümmî'nin dîvânının yazmalarıyla tarafımızdan yazılan Elmalı'nın Canları (İstanbul 2008) ve Ahmet Öğke'nin kaleme aldığı Elmalı Erenlerinde Manâ Dili (Ankara 2007) adlı çalışmadır.
Vâhib Ümmî'nin hayatı ve şiirleri edebiyat tarihimizde bir bütün olarak ilk kez ele alınmaktadır. Elinizdeki "Dîvân-ı İlâhiyât'tan yapılan seçmeler eserin -bilinen sekiz nüshasından- beş tanesinin karşılaştırmasıyla ortaya konulmuştur.
Vâhib Ümmî Divânı'nda 517 ilâhî mevcuttur. Elinizdeki seçmelere bu şiirlerin 430 tanesi alınmıştır. Şiirlerin çevirilerinde en doğru olan şekil tercih edilmiş nüsha farkları gösterilmemiştir. Bazı metinlerde geçen Arapça ve Farsça kelimelerdeki hurûf-ı imlâ (â î û) vezin gereği uzatmasız yazılmıştır. Bu husus metinler okunurken dikkâte alınmalıdır.
Şiirlerini aruz ve heceyle yazan Elmalılı Abdülvehhâb Ümmî Yûnus Emre geleneğine bağlıdır. Eserlerinde aşk ve irfanı kaynaştıran vahdet-i vücûd düşüncesini mahallî kültür ve kavramlarla samimi bir şekilde işleyen Vâhib Ümmî XVI. asrın en önemli aşk ahlakçılarından biri olduğu hâlde ona bugüne kadar maalesef gereken ilgi gösterilmemiştir. Mahallî klasiklerimizden biri olan Vâhib Ümmî Hazretleri tasavvuf felsefesi açısından Yûnus'tan daha özgün olmamakla birlikte şiirlerinde bazı tarihî değerleri günümüze taşıması açısından da oldukça önemlidir. Vâhib Ümmî "Dîvân-ı İlâhiyât'ını sülûkunu tamamladıktan sonra tanzim etmiştir. Zira burada bulunan nutk-ı şeriflerin hemen tamamı irşâdî ve tâlimî bir mahiyet arzetmektedir. Mutasavvıf şairin manzumeleri dünün ve bugünün insanına aşk ve ahlâk dilimizin kurucusu Yûnus Emre gibi İslâm'ın hakikat yönü olan tasavvufun dinamizmini aşk yaratılış varlık bilgi anlayışını diğer ledünnî pek çok konuyu basite düşmeden en sade ve en anlaşılır ifadelerle anlatmakta öğretmekte ilâhî ahlâka ve kozmik bilince en kolay yoldan nasıl ulaşılacağına dair ipuçları vermektedir. Onun eserlerinde kullandığı dilin gerek sadeliği ve gerekse edebî bir dil olarak değeri de ayrıca Türkçe'nin zaferi kabul edilmelidir. Vâhib Ümmî tıpkı Yunus Emre gibi mahallî unsurları şiir diline sokarak Türkçe'nin edebîleşmesi yolunda katkıda bulunan şairlerin başında gelmektedir.