Osmanlı İmparatorluğu'nun 17. yüzyıldaki fikir ve zihniyet dünyasını resmeden bir kitap... Ulemâ içi tartışmalar ve kutuplaşmaların sadece dinle ilgili değil devlet ve toplum hayatı ile ilgili tayin edici olduğu bir dönem bu. Fakihlerle sofular başka deyişle vâizlerle şeyhler arasındaki İslâm tarihini kat etmiş mücadelenin bu safhası da siyaseti etkileme emeli etrafında düğümleniyor. Ali Fuat Bilkan iki ulemâ "hizbini" oluşturan Kadızâdeliler ile Sivâsîler arasındaki kavganın nasıl bir kargaşaya ve aynı zamanda nasıl bir taassup hâkimiyetine yol açtığını anlatıyor. Tütün ve kahve kullanımından şarkı söylemeye selâm usullerinden kabir ziyaretine birçok somut konudaki münakaşalarla birlikte... Hikâyede adı deyimleşmiş Cinci Hoca'nın ve günümüzde komplo teorilerinin konusu olan Sabetay Sevi'nin de yeri var. Günümüzün siyasal zihniyet dünyasını ve kültürünü anlamanın da anahtarlarını sunan bir inceleme.
Esasında dinde "füruât" (ikinci derecede önemli) olarak yorumlanabilecek bazı hususları muhataplarını tekfir edecek derecede kullanma tavrı günümüzde de bir zihniyet örneği olarak devam etmektedir. Dört Halife döneminden sonra başlayan ve bugün farklı grup tarikat cemaât dinî veya siyasî hareket görünümünde devam eden bu zihniyet esas olarak ideallerine yönetim gücünü arkasına almak suretiyle tepeden inme bir metotla ulaşmayı hedeflemiştir.
ALİ FUAT BİLKAN