İslam tarihinde ilim kültür ve medeniyetin özdeşleştiği ilk şehirlerden birisi olan Basra İslami ilimlerin ilk teşekkülünün gerçekleştiği şehirlerin başında gelmektedir. İslam kelamının ilk temsilcisi olan Mutezile'nin doğduğu ve geliştiği Basra kuruluşundan itibaren itikadi ve fikri ayrışmanın yaşandığı en önemli merkezlerden biri olmuştur. İslam düşüncesinin en etkili ekollerinden olan Mutezile'nin varlık sahasına çıkmasında sosyo-kültürel politik ve ilmi atmosferden nasıl etkilendiğini savundukları din ve dünya görüşlerinin temel iki ilkesi olan tevhid ve adaleti neden ön plana aldıklarını ve İslam düşüncesinin ilk dinamiklerinin neler olduğunu ortaya koymak İslam kelamının dayandığı düşünsel zemini ve gelişim seyrini göstermesi açısından önemlidir. Bu çalışma; ilim ve kültür faaliyetlerinin geniş bir toplumsal tabana yayıldığı farklı milletlerden ve dinlerden insanların bulunduğu değişik islami mezheplerin kendilerine müntesip bulduğu Basra'nın Mutezile'ye beşiklik yapmasının temel saiklerini anlamayı hedeflemekte ve bu ilk mümessillerin temel tartışma konularını esas almaktadır.