Anaksagoras'ın söylemini önemli değerli kılan yön günümüz biliminin evren-ler tasarımına en yatkın hatta onu en azından düşünsel anlamda beslemiş Yeniçağ'a gelinceye dek bu anlamda katkı koymuş atomcular gibi parmakla sayılacak birkaç öğretiden biri olmasıdır. İlkçağ ve Ortaçağ öğretilerinin çoğu belli açılardan Anaksagoras'ın bilinç kavrama düzeyinin oldukça altında kalmıştır.

Evren-ler tasarımına ilişkin düzenleme düzene koyma en azından insan usu açısından kavramayı ön koşul sayar. Kavrama gücü geleceği planlamayı da olanaklı kılmaktadır. Kavramadan yoksun kişi ise edilgenliği ile yaşamın savurmalarına maruz kalacaktır. Bu yoksunluk durumunda insanın tek seçeneği her anlamdaki inançlarına tutunmaktır.

Karşı karşıya olduğumuz gerçeklikler "çoğulcu-çokluklu" olduğuna göre ne tek yönlü / yanlı dar tek düze tekil (monolektik) ne de -iki- karşıt konumlandırıcı kutuplaştırıcı (diyalektik) değil sınırsız etkileşimi dile getiren bir "çokluluk"lu okuma açıklama gerektirir. Anaksagoras söyleminin temel önermelerinde örtük olarak yer alan çok boyutlu gerçekliğin çoğulcu-çokluklu okuması polilektik uslamlama insanlığı geleceğe taşıyacak kökten değiştirici bir yaklaşım işlenmeyi bekleyen bir öneri olarak önümüzde durmaktadır.

Özdeşlikten çeşitliliğe tekillikten çoğulluğa geçiş birbirini yineleyen taklit edenlerin çokluğuna değil ayrıksı görüşlerin çoğulculuğuna dönüşür. Bu da "söylemde demokrasi" dilinin yaşam bulmasıdır. Sürekli kendini yenileyici tutumu ile Anaksagoras söylemi aynı zamanda "bilimin demokrasisi"ni gözetmeyi anlatır.

Klazomenaili (Urla-İzmir) Anaksagoras bizlere "ölümsüz doğanın yaşlanmayan evrensel düzeni"ni usu ile kavrayarak özgürleşen bir yaşam örneği sunmaktadır.

Ne mutlu yaşamı kavramanın anlamlılığına uzanabilenlere...