Konuşmak; insanı diğer varlıklardan ayıran hem en önemli özelliklerden hem de en önemli nimetlerden biridir. Kur'ân iki veya daha çok insanın birbirleriyle karşılıklı konuşması olarak tanımlanan diyalog üslûbuna 900'den fazla örnekle yer vermiştir. O bu ayetlerdeki konuşmalar vasıtasıyla insanın sadece Allah'la ilişkilerini değil aynı zamanda kıyamete kadar gelecek insanların birbirleriyle olan ilişki ve iletişimlerini de düzenleyen birçok örnek sunmaktadır. Çünkü bu kitap insanın âhireti için lazım olacak emir ve yasakları belirttiği gibi onun dünya ve âhiretine yararlı olacak birçok karşılıklı konuşmayı da ihtiva etmektedir. İçindeki birçok konuyu değişik konuşma üslûbuyla ifâde etmiştir. Kur'ân'daki diyaloglar düz anlatımlarla değil birbirinden farklı birçok sanatı içinde barındırmaktadır. Bu bağlamda sahneler arası (dünyadan âhirete âhiretten dünyaya cennetten cehenneme vb.) geçişler yaygındır. Yine O'nun bazı olayları anlatırken vermek istediği mesaja yoğunlaşması muhâtaba göre konuşmasını sertleştirip yumuşatması seçilen harf kelime ve cümlelerin birbiriyle uyumlu olması onun sanatsal güzelliklerindendir. Kur'ân; diyalogları sunarken; soru-cevap tasvir kıssa anlatma karşılaştırma dikkat çekme tartışma vb. farklı üslûplar kullanmıştır. Bütün bu üslûplar dini tebliğde muhâtaplar için birer örnek olup muhâtaplarına göre nasıl bir üslup belirleyeceklerini göstermektedir. Çalışmamızda; Allah'ın; Hz. Peygamber başta olmak üzere diğer peygamberler; bazı insan ve mahlûkata yönelik vahiy ilham ve hitâplarında kullanılan üsluplar Peygamberlerin kavimleri aileleri ve bazı şahıslarla olan diyalogları Peygamber olmayan bazı insanların konuşmaları Meleklerin Allah insanlar şeytan ile konuşmaları Şeytanın Allah insan ve meleklerle diyalogları Cinlerin birbirleriyle peygamberlerle konuşmaları farklı üsluba sahip ayetler ışığında; şahıs hitâp konu ve üslûp bağlamında ele alınmaktadır.